Polscy Tatarzy byli w zdecydowanej większości muzułmanami. Rzeczpospolita Polska przyjęła po odzyskaniu niepodległości zasadę niewtrącania się w sprawy religijne i przyznała wszystkim wyznaniom w kraju prawo o decydowaniu o własnym życiu religijnym według własnych kanonów. Powyższa zasada znalazła swój wyraz w Konstytucji Polskiej z 17 marca 1921 roku (artykuły 110-115). Ukoronowaniem jej zaś była Ustawa Sejmowa z dnia 20 marca 1931 roku „O wygaśnięciu mocy prawnej przepisów wyjątkowych, związanych z pochodzeniem, narodowością, językiem, rasą lub religią obywateli Rzeczpospolitej”, która znosiła te wszystkie ograniczenia. Konstytucja Polska z dnia 23 kwietnia 1935 roku przyjęła w całości w niezmienionej formie zasadę wolności sumienia.
Muzułmanie polscy, dążąc do uregulowania swego stanu prawnego w ramach Konstytucji zwołali w Wilnie w dniach 28-29 grudnia 1925 roku I Wszechpolski Zjazd Delegatów swoich gmin wyznaniowych i obrali dr Jakuba Szynkiewicza głową wyznania muzułmańskiego w Polsce.
Jednocześnie powołana została komisja do opracowania i przedstawienia rządowi polskiemu projektu ustawy o stosunku państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczpospolitej Polskiej. Projekt tej ustawy został przyjęty i zatwierdzony przez Sejm RP w dniu 21 kwietnia 1936 roku.
Dnia 31 stycznia 1938 roku odbył się w Wilnie I Wszechpolski Kongres Muzułmański, który dokonał wyboru Najwyższego Kolegium Muzułmańskiego, na okres 5 lat, składającego się z 2 członków duchownych, 2 członków świeckich oraz muftiego – jako przewodniczącego.
Najwyższą władzę w Muzułmańskim Związku Religijnym sprawował Wszechpolski Kongres Muzułmański zwoływany co 5 lat celem dokonania wyboru Najwyższego Kolegium Muzułmańskim, które wraz z muftim sprawowało władzę zwierzchnią w Związku. Na czele zaś gminy muzułmańskiej stał imam, którego zastępcą i pomocnikiem był muezzin.
Do obowiązków muftiego należało przede wszystkim: rozstrzyganie spraw ściśle wyznaniowych dotyczących zasad nauki islamu, interpretacji Koranu i szariatu, wszelkich praktyk religijnych oraz organizacja i kierowanie sprawami Związku. Wśród licznych dodatkowych obowiązków muftiego znalazły się; reprezentowanie Związku w kraju i zagranicą; przyjmowanie osób innego wyznania do islamu; ogólna piecza nad religijnymi potrzebami muzułman, nadzór nad duchowieństwem oraz zatwierdzanie duchownych związku na ich stanowiska i wreszcie ich odwoływanie.
Istniała też organizacja świecka Tatarów – Związek Kulturalno-Oświatowy Tatarów w RP, powołany do życia decyzją ministra spraw wewnętrznych w dniu 3 sierpnia 1925 roku. Jego celem było zjednoczenie Tatarów polskich. Związek składał się z oddziałów miejscowych organizowanych we wszystkich gminach muzułmańskich.
Od roku 1936, z inicjatywy Edige Szynkiewicza, tworzone były koła młodzieży tatarskiej. Trzydziestego maja 1937 roku powołana zostaje Tymczasowa Rada Centralna Kół Młodzieży, która w porozumieniu z Radą Centralną Związku Kulturalno-Oświatowego Tatarów w RP zwołała na dzień 1 lutego 1938 roku Zjazd Delegatów Kół Młodzieży. Na Zjeździe wyłoniona została Rada Centralna Kół Młodzieży Tatarskiej, której siedzibą było Wilno.
Koła Młodzieży Tatarskiej dążyły do wykształcenia kadr pracowników społecznych wśród Tatarów. Młodzież pragnęła by starsze pokolenie poparło pracę swej młodzieży zrzeszonej w kołach i świetlicach młodzieży tatarskiej w Dziesiętnikach, Iwanowie, Klecku, Lachowiczach, Mirze, Murawszczyźnie, Niemieży, Ordzie, Słonimiu, Skidlu i Wilnie.
Istniały ponadto organizacje paramilitarne. W roku 1936 przy pułku Ułanów Wileńskich utworzono Szwadron Tatarski. Zaszczytne dla Tatarów nawiązanie do tradycji wojskowej dawnej Rzeczpospolitej , w której przez kilka wieków istniały liczne chorągwie jazdy tatarskiej walczące w obronie przybranej ojczyzny.
Od roku też 1936 każdy poborowy Tatar odbywał służbę wojskową w swej jednostce bojowej pierwszym szwadronie 13 pułku Ułanów Wileńskich, który otrzymał nazwę Szwadron Ułanów Tatarskich.
W końcu 1938 roku społeczność tatarska w Polsce liczyła trochę ponad 6 tys. osób1. Gminy tatarskie znajdowały się wówczas głównie na Kresach w okolicach Wilna i Grodna i liczyły w Bohonikach 324 osoby (153 mężczyzn i 171 kobiet), Dokszycach 460 (235 i 225), Doubuciszkach 408 (203 i 205), Klecku 229 (112 i 117), Kruszynianach 348 (161 i 187), Lachowiczach 202 (98 i 104), Łowszycach 40 (20 i 20), Miadziole 250 (131 i 119), Mirze 99 (45 i 54), Murawszczyźnie (dziś Iwiu) 483 (230 i 253), Niekraszuńcach 254 (135 i 119), Niemieżu 140 (65 i 75), Nowogródku 766 (381 i 385), Osmołowie 210 (99 i 111), Słonimiu 413 (188 i 225), Sorok-Tatarach 196 (98 i 98), Warszawie 197 (141 i 56), Widzach 760 (362 i 398) oraz Wilnie 227 (110 i 117). Tatarzy polscy mieli też swoje cmentarze (Mizary) w 8 miejscowościach w województwie białostockim i wileńskim.
Ich meczety znajdowały się na terenie 3 województw: białostockiego – w Bohonikach i Kruszynianach, nowogródzkiego – w Łowczycach, Osmołowie, Murawszczyżnie (dziś Iwie), Klecku, Lachowiczach, Mirze, Niekraszuńcach, Nowogródku i Słonimiu oraz wileńskiego – w Doubuciszkach, Niemieżu, Sorok-Tatarach, Widzach, Wilnie i Miadziole. Ponadto Tatarzy posiadali w 3 miejscowościach domy modlitwy – w Dokszycach, Głębokim i Łostajach.
Tatarzy posiadali łącznie około 700 gospodarstw rolnych o powierzchni nie przekraczającej 10 tys. ha ziemi. Ich wielkość przedstawiała się różnie. Najwięcej było gospodarstw o powierzchni od 5 do 15 ha (38,2%), potem od 2 do 5 ha (24,4%) i wreszcie poniżej 2 ha 21% i pomiędzy 15 i 50 ha (11,3%). Najmniej natomiast było dużych gospodarstw od 50 do 100 ha (2,8%) i ponad 100 ha (2,3%). Tatarzy byli w dużej części rolnikami (51,3%). Pozostali pracowali jako garbarze (19,8), urzędnicy i zawody wolne (13,15) oraz pozostali (15,8%).
Strona główna » Wydarzenia » Tatarzy w II Rzeczypospolitej